HİSSE DEVİRLERİ
- ANONİM ŞİRKETLERDE HİSSE DEVRİ
Anonim Şirketlerde Limited şirketlerin aksine hisse senedi veya geçici ilmühaber bastırılabilmektedir. Bu yüzden hisse devrini hisse senedinin veya geçici ilmühaberin bastırılması ve bastırılmaması durumlarını göz önüne alarak iki kategoriye ayırarak inceleyebiliriz.
- Hisse senedi olmadığı durumlar
- Hisse senedi ihraç edildiği durumlar
(Hamiline Yazılı Senetler – Nama Yazılı Senetler)
1- Hamiline Yazılı veya Nama yazılı Hisse Senedinin Hiç İhraç Edilmediği Durumlarda Hisse devri
Hisse devrinin tesciline dair yeni TTK’da bir ibare bulunmamaktadır. Ancak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ‘nın Genelgesi ile konuya ilişkin şu açıklamalar getirilmiştir.
– İmzaları noter tarafından tasdik edilmiş devir sözleşmesi ile,
– Devre muvafakat edildiğini gösteren yönetim kurulu kararının, noter tasdikli örneğinin ticaret sicil memurluklarına verilmesi ile gerçekleşmektedir.
Yapılan bu devir işleminin ayrıca pay defterine de işlenmesi gerekmektedir. Yukarıda sayılan hususlar yerine getirilmezse , yapılan hisse devir işlemi hukuken geçersiz olur.
Anonim şirketlerde ortak olmayan bir kişi de yönetim kuruluna seçilebilir. Ancak ortak olmayan bir kişi yönetim kuruluna seçildikten sonra kendisine hisse devri yapılması, bu hisse devrinin de “pay defteri”ne işlenip, taraflarca imzalanması gerekmektedir.
Yönetim kurulu üyesi olan ortağın, hissedar olduğuna dair devir sözleşmesi Ticaret sicili memurluğuna teslim edildikten sonra Ticaret Sicil memurluğunun durumu Ticaret siciline tescil ve ilan etmesi gerekmektedir. Devir sözleşmesi ticaret Sicil Memurluğuna teslim edilmiş ancak ticaret sicil memuru tarafından tescil ve ilan edilmemişse her ne kadar devrin geçersiz olduğu düşünülse de devir geçerlidir ancak bu durumunda ticaret sicili memurluğunun da hukuki sorumluluğu söz konusu olmaktadır.
Anonim şirketlerde hisse senedi ihraç edilmediği durumlarda bedeli ödenmemiş veya kısmen ödenmiş olan payların devride mümkündür. Bu durum hisse payını devralan kişinin borç yüklenmesi niteliğindedir (borcun nakli) ve devir için anonim şirketin onayı gereklidir.
2- Hisse Senedi İhraç Edildiği Durumlarda Hisse Devri
Anonim şirketlerde Hisse senedi ihraç edildiği durumlarda hisse devrinin nasıl yapılacağı ;Türk Ticaret Kanunu’nun 489 ve 490. maddelerinde düzenlenmiştir
a– Hamiline Yazılı Pay Senetlerinin Devri
Madde-489 (1) Hamiline yazılı pay senetlerinin devri, şirket ve üçüncü kişiler hakkında, ancak zilyetliğin geçirilmesiyle hüküm ifade eder.
b- Nama Yazılı Senetler
Madde-490 (1) Kanunda veya esas sözleşmede aksi öngörülmedikçe, nama yazılı paylar, herhangi bir sınırlandırmaya bağlı olmaksızın devredilebilirler.
(2) Hukuki işlemle devir, ciro edilmiş nama yazılı pay senedinin zilyetliğinin devralana geçirilmesiyle yapılabilir.
TTK’nın 489’uncu maddesinde belirtildiği üzere; hamiline yazılı pay senetlerinin devri, şirket ve üçüncü kişiler hakkında, ancak zilyetliğin geçirilmesiyle hüküm ifade edebilmektedir.
Nama yazılı pay senetleri ise kanunen, emre yazılı kıymetli evrak olarak görülmektedir. Anonim şirketlerde nama yazılı pay senetlerinin devrinde, devir işleri tamamlandıktan sonra pay devrinin şirkete karşı ileri sürülebilmesi için devralanın pay defterine kayıt edilmesi gerekir. Nama pay senedi devrilirken ciro edilen isminin bulunması gibi bir şart yoktur.
Devrin Sınırlandırılması
Madde 491- (1) Bedeli tamamen ödenmemiş nama yazılı paylar, ancak şirketin onayı ile devrolunabilir; meğerki, devir, miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebri icra yoluyla gerçekleşsin.
(2) Şirket, sadece, devralanın ödeme yeterliliği şüpheli ise ve şirketçe istenen teminat verilmemişse onay vermeyi reddedebilir.
Madde 492-
(1) Esas sözleşme, nama yazılı payların ancak şirketin onayıyla devredilebileceğini öngörebilir.
(2) Bu sınırlama intifa hakkı kurulurken de geçerlidir.
(3) Şirket tasfiyeye girmişse devredilebilirliğe ilişkin sınırlamalar düşer.
- LİMİTED ŞİRKETLERDE HİSSE DEVRİ
Esas sermaye payının işlemlere konu olması
Madde 593- (1) Esas sermaye payının şirketçe iktisabına ilişkin 612 nci maddenin ikinci fıkrasında öngörülen haller dışında, esas sermaye payı, ortaklar arasındaki devirler de dahil olmak üzere sadece aşağıdaki hükümler uyarınca devredilebilir ve miras yoluyla geçer.
(2) Esas sermaye pay senetleri ispat aracı şeklinde veya nama yazılı olarak düzenlenir. Ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerinin, ağırlaştırılmış veya bütün ortakları kapsayacak biçimde düzenlenmiş rekabet yasağının ve şirket sözleşmesinde öngörülmüş önerilmeye muhatap olma, önalım, geri alım ve alım haklarının, bu senetlerde açıkça belirtilmesi gereklidir.
Limited şirketlerde Nama yazılı payların devrinde; devir sözleşmesi yapılmalı ve genel kuruldan onay alınmalıdır. Ancak şirket sözleşmesinde belirtilmek suretiyle pay devirlerinde genel kurul onayının alınmasına gerek kalmayabilir.
Pay Defteri
Madde 594– (1) Şirket, esas sermaye paylarını içeren bir pay defteri tutar. Ortakların, adları, adresleri, her ortağın sahip olduğu esas sermaye payının sayısı, esas sermaye paylarının devirleri ve geçişleri itibari değerleri, grupları ve esas sermaye payları üzerindeki intifa ve rehin hakları, sahiplerinin adları ve adresleri bu deftere yazılır.
(2) Ortaklar pay defterini inceleyebilir.
Limited şirketlerde esas sermayenin geçişi hallerini; Devir ve Miras, eşler arasındaki mal rejimi ve icra şeklinde kanun maddesinde de belirttiği gibi iki başlık altında inceleyebiliriz.
- Limited Şirketlerde Hisse Devri
Madde 595- (1) Esas sermaye payının devri ve devir borcunu doğuran işlemler yazılı şekilde yapılır ve tarafların imzaları noterce onanır. Ayrıca devir sözleşmesinde, ek ödeme ve yan edim yükümlülükleri; rekabet yasağı ağırlaştırılmış veya tüm ortakları kapsayacak biçimde genişletilmiş ise, bu husus, önerilmeye muhatap olma, önalım, geri alım ve alım hakları ile sözleşme cezasına ilişkin koşullara da belirtilir.
Sözleşmenin yazılı olarak yapılması ve tarafların imzalarının noter tarafından onanması hem pay devrine ilişkin uyuşmazlıklarda ispat açısından kolaylık sağlamaktadır hem de güvenliği sağlamaktadır. Maddedeki devir borcu doğuran işlemlerden anlaşılması gereken ise hem satış vaadi sözleşmesi hem de devir taahhütnameleridir.
Yazılı şekilde yapılan ancak imzaları noter tarafından onaylanmayan devir sözleşmeleri geçersiz olup genel kurul kararlarıyla dahi olsa geçerlilik kazanamaz.
Madde de belirtilen ek ödeme ve yan edimlerin devir sözleşmesinde bulunmaması ise sözleşmenin geçersizliğine neden olmayıp, devredenin sorumluluğuna yol açmaktadır.
(2) Şirket sözleşmesinde aksi öngörülmemişse, esas sermaye payının devri için, ortaklar genel kurulunun onayı şarttır. Devir bu onayla geçerli olur.
Limited Şirketlere ilişkin pay devirlerinde şirket ana sözleşmesinde aksine bir hüküm yoksa pay devri için ortaklar genel kurulunun onayı gerekmektedir. Ortaklar genel kurul onayı geçerlilik şartı olup onay verilmeden yapılmış pay devirleri geçersizdir.
Genel kurul pay devrinin onayına ilişkin kararlar ise toplantıda temsil edilen oyların salt çoğunluğu ile alınır. Ancak şirket sözleşmelerinde daha yüksek bir çoğunlukla karar alınacağına ilişkin madde konulması mümkündür.
Ayrıca şirket sözleşmesinde sermaye payının devri için ortaklar genel kurul onayının kaldırılması öngörülebilir. Yine TTK’nın 595/5 Maddesinde de düzenlendiği üzere Şirket sözleşmesiyle sermaye payının devri de yasaklanabilir. Yine şirket sözleşmesinde pay devrinin yasaklanması mümkün olduğu gibi pay devir koşullarının kolaylaştırılması veya ağırlaştırılması da mümkündür.
(3) Şirket sözleşmesinde başka türlü düzenlenmemişse, ortaklar genel kurulu sebep göstermeksizin onayı reddedebilir.
Ortalar Genel Kurulu pay devrini onaylamak zorunda değildir. Maddeden de anlaşılacağı üzere şirket sözleşmesinde başka türlü düzenleme olmadığı taktirde genel kurul hiçbir sebep göstermeden pay devrine onay vermeyi reddedebilir. Red kararı verilmesi durumunda artık pay devri taraflar ve şirket açısından hüküm ifade etmeyecektir.
Pay devriyle ilgili olarak eğer genel kurul onay vermeyi reddetmiş veya şirket sözleşmesinde pay devriyle ilgili bir yasaklama konulmuşsa pay sahibi ortak ancak haklı bir nedene dayanarak mahkemede dava açarak ortaklıktan çıkmayı talep edebilir.
Pay devrine ilişkin Genel kurul onayına başvurulduktan sonra 3 ay içinde genel kurul tarafından herhangi bir karar verilmediği taktirde ilgili pay devrine onay verilmiş sayılmaktadır.
Şirket sözleşmesinde ek ödeme ve yan edim yükümlülükleri öngörüldüğü takdirde, devralanın ödeme gücü şüpheli görüldüğü için ondan istenen teminat verilmemişse, genel kurul şirket sözleşmesinde hüküm bulunmasa bile, onayı reddedebilir.
Ancak burda 3 ay içinde Genel kurul tarafından istenilen teminat yatırılmamışsa genel kurulun onay hakkında herhangi bir karar vermemesi ve sessiz kalması durumunda onay vermiş sayılmayacaktır.
- Limited Şirketlerinde Miras, Eşler Arasındaki Mal Rejimi ve İcra Yoluyla Hisse Geçişi
Limited şirkette, ortağın vefatı halinde mirasçılara kalan ortaklık payı ile ilgili Türk Ticaret Kanunu’nun 596.maddesinde düzenleme getirilmiştir.
Madde 596– (1) Esas sermaye payının, miras, eşler arasındaki mal rejimine ilişkin hükümler veya icra yoluyla geçmesi hallerinde, tüm haklar ve borçlar, genel kurulun onayına gerek olmaksızın, esas sermaye payını iktisap eden kişiye geçer.
(2) Şirket, iktisabın öğrenilmesinden itibaren üç ay içinde esas sermaye payının geçtiği kişiyi onaylamayı reddedebilir. Bunun için, şirketin, payları kendi veya ortağı ya da kendisi tarafından gösterilen üçüncü bir kişi hesabına, gerçek değeri üzerinden devralmayı, payın geçtiği kişiye önermesi şarttır.
(3) Red kararı, devrin gerçekleştiği günden itibaren geçerli olmak üzere geriye etkilidir. Red, bu konudaki kararın verilmesine kadar geçen süre içinde alınan genel kurul kararlarının geçerliliğini etkilemez.
(4) Şirket, üç ay içinde esas sermaye payının geçişini açıkça ve yazılı olarak reddetmemişse onayını vermiş sayılır.
Limited Şirketlerde mirasçılar, şirket ortağının ölümünden sonra, hissedarlığı nedeniyle otomatik olarak şirket hissedarı olmaktadırlar.
Miras yoluyla pay geçişlerinin de ticaret siciline tescil edilmesi gerekmektedir.